3,048
edits
Difference between revisions of "Tâi-oân"
→Tē-lí
(→Hō-miâ) Tags: Mobile edit Mobile web edit |
(→Tē-lí) |
||
| (5 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
| Line 18: | Line 18: | ||
1661 nî, Kok-sèng-iâ [[Tēⁿ Sêng-kong]] chhōa i-ê lām-tūi kòe Tâi-oân, 1662 nî chiàn-iâⁿ Tang Ìn-tō͘ Kong-si. Liáu-āu kah Hô-lân-lâng chhiam tiâu-iok hō͘ in thè-cháu. 1683 nî, [[Chheng-kok]] phah iâⁿ Tēⁿ--sī, liáu-kiat [[Tang-lêng-kok]] ê thóng-tī. Liáu-āu Chheng-kok beh nn̄g-pah tang ê sî-kan pàng Tâi-oân ka-tī leh ūn-choán, tōa-phìⁿ só͘-chāi sī goân-chū-bîn pō͘-cho̍k khòng-chè, bô siū Chheng-kok koaⁿ-hú thóng-tī. | 1661 nî, Kok-sèng-iâ [[Tēⁿ Sêng-kong]] chhōa i-ê lām-tūi kòe Tâi-oân, 1662 nî chiàn-iâⁿ Tang Ìn-tō͘ Kong-si. Liáu-āu kah Hô-lân-lâng chhiam tiâu-iok hō͘ in thè-cháu. 1683 nî, [[Chheng-kok]] phah iâⁿ Tēⁿ--sī, liáu-kiat [[Tang-lêng-kok]] ê thóng-tī. Liáu-āu Chheng-kok beh nn̄g-pah tang ê sî-kan pàng Tâi-oân ka-tī leh ūn-choán, tōa-phìⁿ só͘-chāi sī goân-chū-bîn pō͘-cho̍k khòng-chè, bô siū Chheng-kok koaⁿ-hú thóng-tī. | ||
1871 nî, chi̍t kóa [[Liû-kiû]] lâng tī Tâi-oân lâm-pō͘ khò tio̍h hái-kîⁿ, soah hō͘ chāi-tē [[Bó͘-tan-siā]] ê lâng thâi--sí, ín-khí [[Bó͘-tan-siā sū-kiāⁿ]]. Chia-ê lâng Chheng-kok bô beh koán, só͘-tì | 1871 nî, chi̍t kóa [[Liû-kiû]] lâng tī Tâi-oân lâm-pō͘ khò tio̍h hái-kîⁿ, soah hō͘ chāi-tē [[Bó͘-tan-siā]] ê lâng thâi--sí, ín-khí [[Bó͘-tan-siā sū-kiāⁿ]]. Chia-ê lâng Chheng-kok bô beh koán, só͘-tì Ji̍t-pún thó bô pôe-siông, sòa tī 1874 nî hiòng Bó͘-tan-siā hoat-peng. Chit-ê gōa-kau chhiong-tu̍t kàu-bóe sī Eng-kok-lâng lâi pâi-kái. | ||
Chheng-kok tī 1887 nî siat Tâi-oân chò i-ê sin séng-hūn, soah tī 1894 nî [[Kah-ngó͘ Chiàn-cheng|Ji̍t-Cheng Chiàn-cheng]] tang-tiong chiàn-su. Liáu-āu keng-kòe [[Shimonoseki Tiâu-iok]], tī 1895 nî kā Tâi-oân koah hō͘ Ji̍t-pún. Chit-ê an-pâi ín-khí Tâi-oân ê Chheng-kok koaⁿ-liâu kap chāi-tē sin-sū chhòng [[Tâi-oân Bîn-chú-kok]], chóng-sī tī [[It-bī Chiàn-cheng]] tang-tiong chiàn-su sit-sè. | Chheng-kok tī 1887 nî siat Tâi-oân chò i-ê sin séng-hūn, soah tī 1894 nî [[Kah-ngó͘ Chiàn-cheng|Ji̍t-Cheng Chiàn-cheng]] tang-tiong chiàn-su. Liáu-āu keng-kòe [[Shimonoseki Tiâu-iok]], tī 1895 nî kā Tâi-oân koah hō͘ Ji̍t-pún. Chit-ê an-pâi ín-khí Tâi-oân ê Chheng-kok koaⁿ-liâu kap chāi-tē sin-sū chhòng [[Tâi-oân Bîn-chú-kok]], chóng-sī tī [[It-bī Chiàn-cheng]] tang-tiong chiàn-su sit-sè. | ||
Tī Ji̍t-pún koán niá tang-tiong, Tâi-oân tī kau-thong, tiān-le̍k, chúi-lī, kong-chiòng ōe-seng téng-téng hong-bīn lóng phēng chìn-chêng hoat-tián chin-chē. Gī-bū kàu-io̍k mā sī chi̍t chūn ín-ji̍p. Chóng-tok-hú tùi chá-chêng Chheng-kok bô khòng-chè ê só͘-chāi chìn-peng kiàn-li̍p thóng-tī | Tī Ji̍t-pún koán niá tang-tiong, Tâi-oân tī kau-thong, tiān-le̍k, chúi-lī, kong-chiòng ōe-seng téng-téng hong-bīn lóng phēng chìn-chêng hoat-tián chin-chē. Gī-bū kàu-io̍k mā sī chi̍t chūn ín-ji̍p. Chóng-tok-hú tùi chá-chêng Chheng-kok bô khòng-chè ê só͘-chāi chìn-peng kiàn-li̍p thóng-tī ín-khí bē-chió chiàn-sū. [[Tē-jī-chhù Sè-kài Tāi-chiàn]] tī 1945 nî kiat-sok, [[Ji̍t-pún sî-tāi]] tòe teh soah, chóng-sī kàu 1952 nî [[San Francisco Tiâu-iok]] ê an-pâi sit-si chìn-chêng, Tâi-oân iû-oân sio̍k Ji̍t-pún léng-thó͘. | ||
Chiàn-cheng āu Thài-pêng-iûⁿ khu Chòe-ko Su-lēng [[Douglas MacArthur]] an-pâi Chi-ná chiap-siū Ji̍t-pún tī Tâi-oân ê tâu-hâng khang-khòe. Chi-ná | Chiàn-cheng āu Thài-pêng-iûⁿ khu Chòe-ko Su-lēng [[Douglas MacArthur]] an-pâi Chi-ná chiap-siū Ji̍t-pún tī Tâi-oân ê tâu-hâng khang-khòe. Chi-ná tī kun-sū chiàm-niá tang-tiong sa-lia̍h chu-goân kiam chè-hān chāi-tē chham-chèng, kàu-bóe tī 1947 nî ín-khí [[Jī-jī-pat Sū-kiaⁿ]], Chi-ná phài kun-tūi tī 3, 4 goe̍h thâi--sí chē-chē Tâi-oân tiōng-iàu jîn-bu̍t kap bîn-chiòng. 1948 nî 2 goe̍h 28, [[Liāu Bûn-gē]] kap chi̍t kóa [[tâi-oân to̍k-li̍p ūn-tōng]]-chiá sêng-li̍p [[Tâi-oân Chài-kái-hòng Liân-bêng]]. | ||
1949 nî, tī [[Chi-ná Lōe-chiàn]] | 1949 nî, tī [[Chi-ná Lōe-chiàn]] sit-sè ê Tiong-hoa Bîn-kok chèng-hú, tiō sī [[Chiúⁿ Kài-se̍k]] ê chèng-khoân, liû-bông Tâi-oân. [[Bí-kok]] oan-ná koh jīn in chò Chi-ná chèng-hú it-ti̍t kàu 1979 nî. Chiúⁿ chèng-khoân tē-jī-tāi [[Chiúⁿ Keng-kok]] tī 1988 nî sí, tè-bé chóng-thóng ūi ōaⁿ Tâi-oân-lâng [[Lí Teng-hui]] teh hōaⁿ. Lí Teng-hui tī 1996 nî pān thâu chi̍t kái ê chóng-thóng soán-kí, soán iâⁿ tāi-piáu hoán-tùi-phài [[Bîn-chú Chìn-pō͘-tóng]] ê to̍k-li̍p ūn-tōng-chiá [[Phêⁿ Bêng-bín]], thang liân-jīm Tiong-hôa Bîn-kok Chóng-thóng. | ||
== Tē-lí == | == Tē-lí == | ||
[[File:TaiwanRelief.png|thumb|Tâi-oân ê tē-hêng kài-lio̍k.]] | [[File:TaiwanRelief.png|thumb|Tâi-oân ê tē-hêng kài-lio̍k.]] | ||
Tâi-oân tē-lí ē-tàng tāi-khài hun tang-sai nn̄g pêng. Óa tang-pêng tōa-pō͘-hūn sī soaⁿ-tē, chiàm chha-put-to 3 hūn 2 ê thó͘-tē. Nā koân 1000 kong- | Tâi-oân tē-lí ē-tàng tāi-khài hun tang-sai nn̄g pêng. Óa tang-pêng tōa-pō͘-hūn sī soaⁿ-tē, chiàm chha-put-to 3 hūn 2 ê thó͘-tē. Nā koân 1000 kong-chhioh í-siōng ê soaⁿ-tē, chiàm Tâi-oân 31% ê biān-chek. Phó͘-thong kā Tâi-oân ê tōa-phìⁿ soaⁿ-tē pun chò gō͘-ê [[soaⁿ-me̍h]], tiō sī [[Tiong-iong Soaⁿ-me̍h|Tiong-iong]], [[Gio̍k-san Soaⁿ-me̍h|Gio̍k-san]], [[Soat-san Soaⁿ-me̍h|Soat-san]], [[A-lí-san Soaⁿ-me̍h|A-lí-san]], kiam [[Hái-hōaⁿ Soaⁿ-me̍h|Hái-hōaⁿ]] sì tè. [[Gio̍k-san]] ê soaⁿ-chiam sī Tâi-oân siōng-koân-tiám, tùi hái-pêng-bīn sǹg khí ū 3,952 kong-chhioh koân. | ||
Tâi-oân ê pak-po͘, tang-pō͘, kiam se-pō͘ lóng ū hóe-soaⁿ-tīn | Tâi-oân kok tē-hng oân-á ū chi̍t kóa pun-sòaⁿ ê soaⁿ-tē. Tang-tiong pak-po͘, tang-pō͘, kiam se-pō͘ lóng ū hóe-soaⁿ-tīn. Koh tōa-pō͘-hūn ê sì-ûi tó-sū mā sī kó͘-chá hoe-soaⁿ oa̍h-tāng ê kiat-kó. Pak-pō͘ ê [[Tōa-tūn-soaⁿ]], [[Ke-lâng-soaⁿ]] kap [[Koan-im-soaⁿ]] sī tang-tiong siōng tōa. Tâi-oân sai-lâm-pō͘ ū chi̍t kóa [[kún-chúi-soaⁿ]], chú-iàu sī [[thian-jiân gá-suh]] phùn-hoat sán-seng.<ref>"台灣火山分布". 臺灣地理線上百科資料庫.</ref> | ||
Nā Tâi-oân ê pêⁿ-po͘ khah chē tī se-pō͘, tòa chia ê jîn-kháu chiàm chóng-gia̍h ê 90 pha-sén. [[Ka-lâm pêⁿ-po͘]] tùi [[Chiong-hòa]] sòa kah [[Ko-hiông]], lâm-pak hâⁿ 180 kong-lí, tang-sai 50 kong-lí, chóng bīn-chek 4550 pêng-hong kong-lí, sī jîn-kháu khiā-khí kiam lông-gia̍p seng-sán ê chú-iàu só͘-chāi.<ref>"嘉南平原". 臺灣地理線上百科資料庫.</ref> | Nā Tâi-oân ê pêⁿ-po͘ khah chē tī se-pō͘, tòa chia ê jîn-kháu chiàm chóng-gia̍h ê 90 pha-sén. [[Ka-lâm pêⁿ-po͘]] tùi [[Chiong-hòa]] sòa kah [[Ko-hiông]], lâm-pak hâⁿ 180 kong-lí, tang-sai 50 kong-lí, chóng bīn-chek 4550 pêng-hong kong-lí, sī jîn-kháu khiā-khí kiam lông-gia̍p seng-sán ê chú-iàu só͘-chāi.<ref>"嘉南平原". 臺灣地理線上百科資料庫.</ref> | ||
Tâi-oân ê [[khe]] tang-tiong siōng tn̂g ê sī [[Lô-chúi-khe]], ū 186.4 kong-lí, goân-thâu tī Ha̍p-hoan-soaⁿ kap i-ê tang soaⁿ-chiam tiong-ng. Lô-chúi-khe ê | Tâi-oân ê [[khe]] tang-tiong siōng tn̂g ê sī [[Lô-chúi-khe]], ū 186.4 kong-lí, goân-thâu tī Ha̍p-hoan-soaⁿ kap i-ê tang soaⁿ-chiam tiong-ng. Lô-chúi-khe ê chúi-thâu 段 ū khí kúi-nā keng hoat-tiān-só͘ kiam chúi-khò͘; tùi soaⁿ-tē chhut--lâi liáu-āu koh chè-chō khoe-sìⁿ-hêng ê pêⁿ-po͘.<ref>"濁水溪". 臺灣地理線上百科資料庫.</ref> | ||
== Chham-chiàu == | == Chham-chiàu == | ||