Thài-iông-hē

Thài-iông-hēji̍t-thâu kiam só͘-ū kho͘ ji̍t tńg-se̍h ê mi̍h, tang-tiong ū hun he̍k-chheⁿ, ōe-chheⁿ, sió-he̍k-chheⁿ, tn̂g-bóe-chheⁿ, kap liû-chheⁿ-lūi (meteoroids) téng-téng bô kâng khoán ê thian-thé.

Hêng-sêng lūn

Chiàu lí-lūn, thài-iông-hē sī tùi chi̍t phìⁿ saⁿ-lām khì-thé kap tîn-bū ê thài-iông seng-hûn (solar nebula) sán-seng. Chit lō seng-hûn siū ka-tī tāng-le̍k ê la̍t ín-chhōa lap chò phiat-á ê hêng-thé. Kòe-têng tiong tōa-pō͘-hūn ê bu̍t-chit hō͘ tiong-sim khiú ·kòe, chiâⁿ chò ji̍t-thâu. Chhun lo̍h sì-kè sio lòng ê lia̍p-á tè-bé pìⁿ chi̍t kóa hō chò bî-he̍k-chheⁿ (planetesimal) ê thian-thé. Chia-ê mi̍h chiah koh ta̍uh-ta̍uh-á chek chò sió-he̍k-chheⁿ, tn̂g-bóe-chheⁿ, ōe-chheⁿ, kap he̍k-chheⁿ.

Thài-iông-hong (solar wind) kā tōa-pō͘-hūn khah khin chit ê sêng-hun, pí-lūn chúi-sò͘ kap ji̍t-sò͘ (helium), pûn khì khah hn̄g ê só͘-chāi, tō sī it-poaⁿ gōa-ûi ê khì-thé he̍k-chheⁿ chú-iàu cho͘-sêng. Nā tī khah óa ji̍t-thâu ê lāi-té-pêng, tō chhun sè-lia̍p chio̍h chit ê he̍k-chheⁿ.

He̍k-chheⁿ

Thài-iông-hē ê he̍k-chheⁿ ū Chúi-chheⁿ, Kim-chheⁿ, Tē-kiû, Hóe-chheⁿ, Bo̍k-chheⁿ, Thó͘-chheⁿ, Thian-ông-chheⁿ, Hái-ông-chheⁿ.

Khah-chá Mê-ông-chheⁿ mā sǹg chāi-lāi, chóng-sī chiàu 2006 nî ê sin tēng-gī, sī pun tī é-he̍k-chheⁿ (dwarf planet) ê hun-iá.

Chham-chiàu